Brno’se café-geschiedenis door nostalgische Canadees
Buitenlanders die stadstours geven om zo autochtone inwoners bewuster te maken van hun eigen stad. Hoewel het tegenstrijdig klinkt, zijn dit soort ‘crosscultural guides’ deze maand in Brno een onderdeel van het openlucht kunstfestival ‘Brno Art Open’, dat deels gericht is op het betrekken van de burger bij de stad. Elke tour behandelt een ander onderwerp en wordt gegeven door een andere expat. Dit keer is het de Canadees Don Sparling; gepensioneerd hoogleraar Engels van de Masaryk University, manager van het Brno Expat Centre en sinds 1969 inwoner van Brno. Hij vertelt over zijn favoriete restaurants, (wijn)bars en koffiehuizen uit de jaren 70.
De meeste plekken die Sparling laat zien, bestaan inmiddels niet meer of hebben een andere functie gekregen. Sparlings insteek is dan ook niet om mensen leuke café’s te leren kennen, maar om te illustreren wat voor burgercultuur er tijdens het communisme bestond en hoe deze is veranderd. Bij Sparling roept de val van het communisme duidelijk niet alleen vreugde op: hij vertelt met gepaste nostalgie over het goede onderwijs dat zijn kinderen genoten hebben, de eerlijkheid van de mensen en vooral de absurde tegenstellingen die toentertijd bestonden.
De eerste stop van de tour is meteen illustratief voor de toenmalige situatie. Het gaat om het café Mju:z. Nu een vrij hip café met beneden een live-muziekkelder, toentertijd vooral befaamd om de sluitingstijden. Het café sloot om één uur ‘s nachts, net zoals vrijwel alle andere etablissementen in de centralistisch bestuurde Sovjet-Unie. Echter, na één uur werd in de kelder van Mju:z opgeruimd en dan heropenden ze om 02.30.
Sparling was altijd een trouwe bezoeker en hier leerde hij hoe eerlijk veel communisten waren. Als hij vroeg in de ochtend weer naar huis zwalkte, stonden de leveringen voor de winkels vaak onbeheerd op de stoep. Hier bediende hij zich dan van melk en brood, maar niet zonder geld achter te laten, want anders werd hij met scheve ogen aangekeken.
De nostalgie wordt niet alleen bevorderd door dit soort aparte verhalen die de relatieve vrijheid in het communistische Tsjechië onderstrepen, maar ook door de wreedheid van het hyperkapitalisme dat hier begin jaren negentig de kop opstak. De perfecte belichaming hiervan is de laatste stop van de tour: voormalig cafe-restaurant Opera ofwel ‘the worst architectural massacre in Brno‘, zoals Sparling het noemt. Het ooit luxe cafe-restaurant voor de Brno’se intelligentsia was gebouwd op twee scheve hoeken en bestond binnen uit een complex stelsel van verschillende hoogteniveaus. In de jaren negentig echter besloot een nieuwe rijke om het gehele binnenwerk te slopen, zodat er een autoshowroom gevestigd kon worden. Inmiddels zit er een bank, die de moeite niet heeft genomen om het te herbouwen.
Het verlies van dit soort architectonische pareltjes is geen onbekend verschijnsel in Brno. Zoals gesteld vervult bijna geen van de café’s die Sparling laat zien nog hun oude rol. In de statige, ruime gebouwen zijn nu voornamelijk winkels en banken gevestigd. Dat dit ook bijdraagt aan de ambivalentie jegens het kapitalisme laat Sparling duidelijk merken: “Banks and shops kill streetlife!”
Hoewel het centrum van Brno inderdaad wemelt van de bankgebouwen en er na de Wende vele fraaie plekken verloren zijn gegaan, sluit Sparling toch nog positief af. Hij vertelt over het tienjarige jubileum van de Wende in 1999 en hoe op die dag uitsluitend communistische televisie werd uitgezonden. Zijn zoon en hij keken elkaar aan en moesten lachen, compleet verbouwereerd dat ze dat soort propaganda ooit hadden bekeken. Tevens meent Sparling dat Brno zich nu stabiliseert; er heropenen steeds meer café’s van vroeger en de algehele consensus keert zich steeds meer tegen de winst-cultuur.