Brno twee eeuwen lang onderdeel van territoriale discussie

Waar in Nederland de discussie over de provincies regelmatig de kop opsteekt, is de Tsjechische politiek op dit moment tevreden over haar middenbestuur. De politiek in Tsjechië heeft twee eeuwen gepuzzeld hoe dat bestuur vorm te geven. Hoe Brno de hoofdstad werd van één van de dertien Tsjechische provincies, vertelt politiek analist Maximilián Strmiska, verbonden aan de Brnose Masaryk Universiteit.

Brno was al in de achttiende eeuw een belangrijke industriestad, maar groeide in de negentiende eeuw uit tot de tweede belangrijkste stad van het grondgebied dat nu Tsjechië vormt. De stad werd vanwege haar sterke industriële positie ‘het Manchester van Centraal-Europa’ genoemd. “Het grote probleem van Brno was destijds dat de stad weinig bestuurlijke status had: in Praag maakte men de dienst uit”, legt Strmiska uit. Decennialang heeft Brno opgebokst tegen Praag. De hoofdstad had de meeste industrie, het grootste aantal inwoners en was de zetel van de regering. “Brno had te maken met een extra handicap, omdat zij in de strijd tegen Praag niet kon rekenen op de steun van omliggende steden. Drie steden in de historische regio’s Moravië en Silezië streden ook onderling om de macht: Brno, Olomouc en Ostrava. Hierdoor kon niet één stad als volwaardige tegenstander opboksen tegen Praag.” Tot aan de Eerste Wereldoorlog in 1914 maakte een rijke, Duitse elite de dienst uit in Brno. Toen waren er al plannen om van Brno een autonoom gebied te maken. De stad werd door zijn industriële ontwikkeling economisch steeds aantrekkelijker. Ook na de Eerste Wereldoorlog behoudt Brno zijn economische en zakelijke macht. Strmiska: “Brno had toen eigenlijk gewonnen van Ostrava en Olomouc. Na Praag werd het de grootste stad in de eerste Tsjecho-Slowaakse Republiek. In die republiek werden vier provincies ingesteld, gebaseerd op de grenzen van de historische regio’s.”

Communisme
Na de Tweede Wereldoorlog schafte het communistische regime de vier provincies af. Maar de strijd tussen Ostrava en Brno was nog steeds niet gestild. De communisten maakten van de gebieden Silezië en Moravië twee nieuwe provincies, Noord-Moravië met de hoofdstad Ostrava en Zuid-Moravië met Brno als hoofdstad.

Ruim twintig jaar was Brno een belangrijke stad in Tsjecho-Slowakije, als hoofdstad van Zuid-Moravië. Een jaar na de Praagse Lente werd in 1969 de Tsjechische Socialistische Republiek gesticht, met een eigen bestuur. Tsjecho-Slowakije werd een federale staat. “Deze situatie is te vergelijken met de situatie in België”, zegt Strmiska. “Brno werd toen het vijfde wiel aan de wagen, aangezien Praag en Bratislava hoofdsteden van de Tsjechische en de Slowaakse republieken werden.”

In de jaren zeventig werd het streven van Brno een belangrijke regio te maken steeds sterker. Naast Tsjechië en Slowakije zou Tsjecho-Slowakije opgedeeld moeten worden in drie delen. “Ook Moravië zou een deelstaat moeten worden, met Brno als hoofdstad. Het noordelijke Ostrava stond hier negatief tegenover, de strijdbijl tussen beide steden was namelijk nog niet begraven”, weet Strmiska. “Zodoende kwam het streven niet op de politieke agenda te staan.”

Toen de Fluwelen Revolutie in 1989 een einde maakte aan het communisme en de democratie werd hersteld, bereikte de roep om een eigen staat voor Moravië ook de politieke agenda. “Politieke partijen die streefden voor autonomie van Moravië waren op federaal niveau succesvol. Hun zwakte was echter dat ze geen natie representeerden”, relativeert Strmiska.

Situatie in Tsjechië in kaart

Rood: huidige provincie Zuid-Moravië
Roze: gebied dat met provincie Zuid-Moravië de historische regio Moravië vormt
Blauw: gebied dat met delen van Polen en Slowakije de historische regio Silezië vormt
Groene lijn: grens van de historische regio Moravië
Witte lijn: huidige provinciegrenzen

Splitsing
Tot 1993 werd door de partijen vergeefs geprobeerd door middel van propaganda daadwerkelijk één natie te creëren. Toen in 1993 Tsjechië en Slowakije onafhankelijke staten werden, werd de roep om van Moravië een autonome staat te maken van de politieke agenda gegumd. De nieuwe overheid koos voor meer en kleinere provincies, met als doel voor eens en altijd een einde te maken aan de territoriale discussies die het land al decennialang in zijn greep hielden.

“Het initiëren van de dertien nieuwe provincies moest ook een bescherming zijn tegen het streven naar autonomie van een grotere regio, omdat het zeer onwaarschijnlijk is dat kleine provincies hun onafhankelijkheid zomaar opgeven om te fuseren met andere provincies”, aldus Strmiska. “Deze verandering verliep onverwacht kalm.”

Toch waren er enkele wanklanken te horen. “Brno werd de hoofdstad van Zuid-Moravië, een aanzienlijk kleiner gebied dan de autonomiebeweging eiste. Om een einde te maken aan het historische conflict tussen Brno en Olomouc werd de provincie niet groter, om Olomouc ook een hoofdstad van een provincie te kunnen maken.”

In Nederland is het de vraag wat de toekomst is van het middenbestuur. In Tsjechië is men volgens Strmiska maar al te blij nu in wat rustiger vaarwater te zijn beland. Strmiska verwacht dat de komende tijd de geschiedenisboeken van de Tsjechische territoriale geschiedenis niet van een nieuw hoofdstuk worden voorzien.

Lees ook: ‘Autonomiebeweging Moravië verliest achterban‘